ზაზას მეფუტკრეობა ბავშვობიდან აინტერესებდა. თავდაპირველად, სოფელ მუსხში ფუტკრებს უვლიდა. შემდეგ გადაწყვიტა. თაფლის სახლი დაეარსებინა და აპითერაპია შეესწავლა. მან ბიზნესი ფუტკრის ერთი ოჯახით დაიწყო. დღეს კი მრავალფუნქციური მეურნეობის მფლობელია.
ზაზა სოფელში მცხოვრებ ბავშვებს მეფუტკრეობას ასწავლიდა. იგი აქტიურად იყო ჩართული პროფესიულ განათლებაში და ახალციხის კოლეჯ „ოპიზარშიც“ ასწავლიდა. ზაზა საქართველოს მეფუტკრეთა კავშირის წევრია. 2015 წელს ბიოლოგიურ მეურნეობათა ასოციაცია „ელკანას“ წევრი გახდა და ხორბლის ადგილობრივი ჯიშების მოყვანაც დაიწყო. 2020 წელს ზაზა ტურისტულ ბიზნესში ჩაერთო და თავისი სახლი სათანადოდ აღჭურვა, რათა სტუმრებისთვის შეეთავაზებინა მესხური სამზარეულოს მასტერკლასები, მათ შორის წითელი დოლის პურის გამოცხობა ფურნეში, ტრადიციულ მესხურ ღუმელში, რომელიც ამ რეგიონში ხშირად გამოიყენება. ზაზა და მისი მეუღლე თიკო სტუმრებს მასპინძლობენ და საჭიროების შემთხვევაში მათ სოფლის მცხოვრებლებიც ეხმარებიან.
მათი აგროტურისტული მეურნეობა ახალციხე-საფარას ტურისტულ მარშრუტზე, სოფელ ღრელში მდებარეობს. აქ სტუმრებს შეუძლიათ თაფლისა (აკაციის, ალპური) და სხვა პროდუქტების შეძენა, როგორებიცაა: ხილი, პური, ყველი, არაყი, გოზინაყი, თუთის ბაქმაზი.
ზაზას ოჯახმა სტუმრებისთვის შეიმუშავა პაკეტი, რომელიც მოიცავს სტუმრობას საფუტკრესა და ხეხილის ბაღში, სადაც სხვადასხვა სახის ხილი მოჰყავთ. მათ ასევე შეუძლიათ ისეთ სასოფლო-სამეურნეო აქტივობებში მონაწილეობა, როგორებიცაა: მოსავლის აღება, პურის გამოცხობა, თაფლის დამზადება და სხვ. მათ სამზარეულოში გამოყენებული პროდუქტები სახლშია მოყვანილი. ზაზას საქმიანობა ადგილობრივი რესურსების ტრადიციულ ცოდნასთან შერწყმის ნათელი მაგალითა.
„ჩემთვის სტუმართმოყვარეობა სიყვარულისა და მზრუნველობის გამოხატულებაა, მე არ მღლის საყვარელი საქმის კეთება“, – ამბობს მარინა ნარიაშვილი. მარინა ქალაქში გაიზარდა, მაგრამ ოჯახში დედა და ბებია პურს ყოველთვის ფურნეში აცხობდნენ. ოჯახური ტრადიციის მიხედვით, ფურნეში დამზადებულ პირველ ლავაშს ბაბუას სთავაზობენ – წინაპრების ხსოვნის პატივსაცემად. ამ ტრადიციას ოჯახი არ ღალატობს და სამზარეულოში კიდევ ერთი ღუმელი დაამონტაჟეს, რომელსაც ლობიანისა და ხაჭაპურის გამოსაცხობადაც იყენებენ.
მარინამ საკუთარი ფინანსებით აგროტურისტული ბიზნესი ოჯახის წევრებთან ერთად დაიწყო. მათ თავიანთი სახლი გაარემონტეს, დაამატეს ოთახები და მოწყობილობები, რომლებიც მცირე ჯგუფებისა და ოჯახური დასვენებისთვის არის შესაფერისი. სახლი მორთულია ხელნაკეთი ნივთებით, მათ შორის არის თავად მარინას მიერ მძივებით მოქარგული ნაკეთობები. დღეს სასტუმრო „ედემი“ სტუმრებს მთელი მსოფლიოდან იღებს, ძირითადად დაჯავშნის პლატფორმებისა და ადგილობრივი გიდების მეშვეობით. რეგიონის სხვა მცხოვრებლებისთვის ეს შესანიშნავი მაგალითია. მარინა თავის კულინარიულ ნიჭს იყენებს და სტუმრებს ოჯახურ გარემოში ტრადიციულ კერძებს სთავაზობს, რაც გასტროტურის ორგანიზატორების დაინტერესებას ზრდის. მარინამ ახლახან საერთაშორისო ორგანიზაციისგან (USAID Zrda), მიიღო მხარდაჭერა საზაფხულო სამზარეულოების გასამართად, მესხური სამზარეულოს სადეგუსტაციო ოთახებისა და სასადილოების მოსაწყობად და გასტროტურების პოპულარიზაციისთვის. აქ სტუმრებს შეუძლიათ დააგემოვნონ სამი სახეობის პური: სომინი, თითიანი და ხმიადი, ასევე, მესხური კალმახი ყურძნის ფოთლებში, ბატი და იხვი, ლუხუმი თუთის ბაქმაზით – იგივეა, რაც ჩირიხტა ბაქმაზით. სასტუმროში სახლში მომზადებული ჯემების (მურაბების) და სხვა ტკბილეულის დაგემოვნებაც შეგიძლიათ. მარინა თანაავტორია კულინარიული წიგნისა „მესხური ტაბლა“.
როდესაც მარინა და სერგო თავიანთ ბიზნესს იწყებდნენ, მათი შვილები პატარები იყვნენ. ამიტომ გადაწყვიტეს, რომ ბიზნესი მოგზაურობის მოყვარულ ოჯახებზე ყოფილიყო ორიენტირებული. ბავშვიან ოჯახებს სოფლად დასვენება, შინაურ ცხოველებთან ურთიერთობა ძალიან მოსწონთ. ისინი ბავშვებს აჩვენებენ, როგორ წველიან ძროხებს, როგორ ამოჰყავთ ყველი, როგორ კვებავენ ქათმებს, როგორ კრეფენ ხილს და იღებენ ბოსტნეულს.
მარინას და სერგოს მეურნეობა „თირები“ რეგიონში ერთ-ერთი პირველი აგროტურისტული პროექტი იყო. ოჯახი ტურისტებს მასპინძლობს და მათ ახალ, ნატურალურ პროდუქტებს სთავაზობს, რომლებიც მასპინძელი ოჯახის მიერ საკუთარ ფერმაშია დამზადებული. ფერმა მდებარეობს ნაქალაქევში, ქალაქ ასპინძიდან 25 კმ-ში, თმოგვის ციხის ძირში, სოფლიდან მოშორებით, მშვიდ და წყნარ ადგილას.
2008 წლიდან სერგო ბიოლოგიურ მეურნეობათა ასოციაცია „ელკანას“ წევრია. იგი საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ მხარდაჭერილ სტარტაპ პროგრამებში მონაწილეობდა. მან ვერანდიანი ერთსართულიანი შენობა გაარემონტა, სადაც მოწყობილია ოთხი ორადგილიანი ოთახი, სასტუმრო ოთახი ბუხრით და სამზარეულო. ფერმაში არის ტრადიციული მესხური ფურნე, გარე სასადილო და მეთორმეტე საუკუნის საწნახელი. სტუმრებს შეუძლიათ ბანაობა ან თევზაობა მდინარე მტკვარში, რომელიც იქვე ახლოს მიედინება, ასევე, ცხენებით გასეირნება ან საფეხმავლო ბილიკების შესწავლა. 2015 წელს სერგომ და მარინამ თავიანთი ბიზნესი გააფართოეს და ვარძიის გზაზე, წუნდის ტბასთან ახლოს მესხური სტილის პატარა სასტუმრო ააშენეს, სადაც მესხური კერძების დაგემოვნებაა შესაძლებელი.
ვალოდიას ოჯახს ყველა იცნობს რაიონში. ვალოდია დიდი ხნის განმავლობაში ვარძიის ისტორიულ-არქიტექტურული მუზეუმ-ნაკრძალის დირექტორი იყო და ახლომდებარე მნიშვნელოვან კულტურულ ძეგლებს მართავდა. ამჟამად მის საქმეს მისი შვილი კახა აგრძელებს. 2009 წელს ვალოდიამ აგროტურისტული ფერმა ააშენა კორისხევის ტერიტორიაზე, ვარძიის სამონასტრო კომპლექსიდან 2 კილომეტრში. ფერმაში არის ულამაზესი ეზო, ხეხილის ბაღი, გარე სასადილო ზონა და ტერასული ტიპის ბაღები მესხური ყურძნით, მარანი (ტრადიციული ღვინის მარანი) და თონე. ოჯახი ფლობს მსხვილფეხა საქონლის ფერმას, საკალმახე მეურნეობასა და სკებს. ისინი თავიანთ სტუმრებს ახალ ადგილობრივ პროდუქტებს სთავაზობენ.
ხის კოტეჯებში განლაგებულია 10 ორადგილიანი საძინებელი საკუთარი სააბაზანო ოთახით, ხოლო ქვით ნაშენ შენობებში – 32 ორადგილიანი საძინებელი, მათ შორის ერთი ოთახი განკუთვნილია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე სტუმრებისთვის.
მეპატრონეებმა ინვესტიცია ჩადეს საკუთარ ბიზნესში. თავდაპირველად, ამ ტურისტული პროდუქტის გასაყიდად ისინი მეურნეობიდან მიღებულ შემოსავალს და საკუთარ რესურსებს იყენებდნენ, ხოლო მოგებას ისევ სასოფლო-სამეურნეო ბიზნესში აბრუნებდნენ.
ოჯახი 2008 წლიდან არის ბიოლოგიურ მეურნეობათა ასოციაცია „ელკანას“ წევრი. ვალოდიას რძალმა ინგამ თქვა, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანია ისეთი გარემოს შექმნა, რომელიც ტურისტებს განსხვავებულ და ახალ პრაქტიკულ გამოცდილებას შესთავაზებს და სტუმრები სხვადასხვა აქტივობაში მიიღებენ მონაწილეობას. მან ასევე აღნიშნა, რომ არანაკლებ მნიშვნელოვანია მასპინძელსა და სტუმრებს შორის კარგი ურთიერთობის ჩამოყალიბება. „პამიდვრის კრეფაც კი ტურისტებისთვის დიდი სიამოვნებაა. თუ მოსწონთ, ყოველთვის ყიდულობენ“, – ამბობს ინგა. ოჯახი ცდილობს, ყოველწლიურად სეზონი ახალი იდეებით დაიწყოს, რაც მათ მუდმივ კლიენტებს გაახარებს.
გალინა ინასარიძის ოჯახი იყო პირველი, რომელმაც პატარა თიხის ქოთნებში ტენილი ყველის დამზადების უძველესი ტექნიკა გააცოცხლა. ძველად ტენილი ყველი მხოლოდ დღესასწაულების დროს მზადდებოდა, მაგალითად, აღდგომასა და ახალ წელს, ასევე ოჯახური მოხმარებისთვის. რეცეპტი საკმაოდ რთულია და ჩვეულებრივი ყველისაგან ტექნიკითა და შემადგენლობით განსხვავდება. როცა ვინმესთან სტუმარი მოდის, გალინას ურეკავენ და ტენილი ყველის დამზადებას სთხოვენ.
ტენილი ყველის წარმოება ინასარიძეების ოჯახის ბიზნესია. „ტენილი ყველის გაყიდვა დავიწყე ბაზრობებზე. ახლა ეს ყველი ძალიან პოპულარულია და თბილისში იყიდება ექვს თუ შვიდ მაღაზიაში, ყველის სახლებსა და რესტორნებში“, – ამბობს გალინა.
ამჟამად ოჯახმა საკუთარი ბიზნესი გააფართოვა და სტუმრებს ყველის დამზადების მასტერკლასებსა და კერძების დეგუსტაციას სთავაზობს.
აგრარული ბიომრავალფეროვნების კონსერვაცია ბიოლოგიურ მეურნეობათა ასოციაცია „ელკანას“ საქმიანობის ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულებაა 1996 წლიდან. „ელკანას“ მიზანია აღადგინოს გადაშენების საფრთხის ქვეშ მყოფი ძველი ქართული ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი კულტურების ენდემური სახეობები და ადგილობრივი ჯიშები, მათი შეკრების, გამრავლების, სელექციის, პოპულარიზაციის, ადგილობრივი მეურნეების მონაწილეობით გავრცელებისა და მოკლე თანამშრომლობითი ღირებულებათა ჯაჭვების შექმნისა და ხელშეწყობის გზით. სწორედ ამ მიზნით დააარსა „ელკანამ“ 2004 წელს საკონსერვაციო მეურნეობა „მარცვლეულის კიდობანი“, რომლის საერთო ფართობია 4.8ჰა და რომელიც სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში, სოფელ წნისში, ქალაქ ახალციხიდან 6 კმ-ის მანძილზე მდებარეობს. სამცხე-ჯავახეთი შემთხვევით არ შერჩეულა – იგი ერთ-ერთი უნიკალური რეგიონია კულტურულ მცენარეთა ბიომრავალფეროვნების თვალსაზრისით.
„მარცვლეულის კიდობანში“ ითესება და მრავლდება მარცვლოვანი და სამარცვლე პარკოსანი კულტურების ენდემური სახეობები და ადგილობრივი ჯიშები, გაშენებულია ვაშლისა და მსხლის ადგილობრივი ჯიშების ბაღი და სანერგე. ყველა კულტურის მოყვანა მხოლოდ ბიომეთოდებისა და ბიოსაშუალებები გამოყენებით ხდება.
აქ მოსულ სტუმრებს, ფერმერებს, სტუდენტებს, ტურისტებს, დაინტერესებულ პირებს საშუალება ეძლევათ საკუთარი თვალით იხილონ ხორბლის ხუთი ენდემური სახეობის – ჩელტა ზანდურის (Triticum timopheevii Zhuk.), კოლხური ასლის (Triticum palaeocolchicum Menabde), მახას (Triticum macha Dekapr & Menabde), ჰექსაპლოიდური ზანდურის (Triticum zhukovskyi Menabde & Ericzjan) და დიკას (Triticum carthlicum Nevski.), აბორიგენული ჯიშის ახალციხის (მესხური) წითელი დოლის (Triticum aestivum L. var. ferrugineum) და სხვათა როგორც მოზრდილი, ასევე საკოლექციო ნათესები. ეს ხორბლები ოდითგანვე ითესებოდა საქართველოში და მათი ფქვილისაგან გემრიელ, სურნელოვან და ყუათიან პურს აცხობდნენ.
საქართველოში საუკუნეების მანძილზე გავრცელებული პარკოსანი კულტურები, რომლებიც ლობიომ ჩაანაცვლა, სწორედ „მარცვლეულის კიდობანში“ იქნა აღდგენილი და გამრავლებული. აქ ითესება და მრავლდება მუხუდო (Cicer arietinum L.), ცერცვი (Vicia faba L.), ცულისპირა (Lathyrus sativus L.), ოსპი (Lens culinaris Medic), ძაძა (Vigna unguiculata L. Walp.), რომელთა კერძების მომზადებას საქართველოში ხანგრძლივი ისტორია აქვს. აქ ნახავთ საზეთე კულტურას – სელს (Linum usitatissimum L.), რომელიც სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში საუკუნეების მანძილზე დიდი რაოდენობით ითესებოდა და გამოიყენებოდა, დღეს კი გადაშენების პირას არის მისული, ასევე ღომს (Setaria italica (L) Beaur), რომელიც დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობისთვის ძირითად პურეულს წარმოადგენდა სიმინდის შემოსვლამდე, დღეისათვის კი სიმინდმა თითქმის სრულად განდევნა.
„მარცვლეულის კიდობანის“ ნაკვეთზე გაშენებულია ასევე ხეხილის ბაღი, რომელშიც წარმოდგენილია ვაშლისა და მსხლის ადგილობრივი ჯიშები, კერძოდ ვაშლის ჯიშები თურაშაული, აბილაური, რძევაშლი, ერბოვაშლი, მსუქანა, რაკრაკა, შაქარნაბადა, მზის სხივი, ხვინწა, თათენა და სხვა, მსხლის ჯიშები სოსელო, ინჟირა, ნენე მსხალი, წითელგვერდა, ზამთრის გულაბი და სხვა. ეს ჯიშები, ერთეული ხეების სახით, ჯერ კიდევ შემორჩენილია სამცხე-ჯავახეთის ძირძველ სოფლებში, ადგილობრივი ოჯახების მეურნეობებში.
„მარცვლეულის კიდობანი“ ვიზიტორებს საკმაოდ შთამბეჭდავ დახვედრას ჰპირდება. აქ მოსულ ტურისტებს, სტუდენტებს და დაინტერესებულ პირებს, შესაძლებლობა ეძლევათ ნახონ მარცვლოვანი და სამარცვლე პარკოსანი კულტურების ენდემური სახეობებისა და ადგილობრივი ჯიშების როგორც მოზრდილი, ასევე საკოლექციო ნათესები, ვაშლისა და მსხლის ადგილობრივი ჯიშების ბაღი და სანერგე, მოისმინონ ქართველი ხალხის მიერ საუკუნეთა განმავლობაში ამ კულტურათა მოყვანისა და გამოყენების შესახებ საინტერესო ამბები. სტუმრებს ასევე შეუძლიათ ისწავლონ თონეში პურის ჩაკვრა, დააგემოვნონ ახალციხის (მესხური) წითელი დოლის ფქვილით გამომცხვარი სურნელოვანი პური და პარკოსანი კულტურების მარცვლეულით მომზადებული კერძები.
დამატებითი ინფორმაციისთვის მიმართეთ ასოციაცია „ელკანას“ რეგიონულ ოფისს სამცხე-ჯავახეთში
მისამართი: ქალაქი ახალციხე, 0800, შალვა ახალციხელის ქ. #9
ელ.ფოსტა: akhaltsikhe@elkana.org.ge
ტელეფონი: +995 365 22 02 46
ვიზიტის დასაჯავშნად დაუკავშირდით:
ელ.ფოსტა: ruraltourism@elkana.org.ge
ტელეფონი: +995 598 38 80 75