ასპინძის მუნიციპალიტეტში მცხოვრებმა ფერმერმა ალუდა ჯვარიძემ მესხური ოდა სახლების აღდგენა რამდენიმე წლის წინ დაიწყო. მას ძალიან მოსწონს სოფელ ჭობარეთში ცხოვრება და ამჟამად მართავს აგროტურისტულ მეურნეობა „მესხურ ოდას“.
„მიმაჩნია, რომ ტრადიციები უნდა დავიცვათ და მომავალ თაობებს გადავცეთ. ვცდილობ, მათ სიცოცხლე შევუნარჩუნო… რამდენიმე წლის წინ ქალაქში გადმოვედი, მაგრამ მერე მაინც სოფელში დავბრუნდი. ქალაქში დრო სწრაფად გადის, აქ კი პირიქითაა. შესაბამისად, საქმის საკეთებლად მეტი დრო მრჩება“, – ამბობს ალუდა. მას ჰყავს საქონელი და მესხურ ტენილ ყველს აწარმოებს, რისთვისაც თითქმის მივიწყებულ ტექნოლოგიას იყენებს. ალუდამ ამ ტრადიციის აღდგენა გადაწყვიტა და სოფელში მცირე ბიზნესი დააარსა.
დღეს „მესხური ოდა“ არის აგროტურისტული მეურნეობა და იგი სტუმრებს მასპინძლობს, რომლებიც იმისათვის ჩამოდიან, რომ მესხურ კულტურასა და სტუმართმოყვარეობას გაეცნონ, ადგილობრივად მოყვანილი ხილი და ბოსტნეული დააგემოვნონ. სტუმრებს შეუძლიათ ნახონ, როგორ მზადდება ტენილი ყველი და პური. მასპინძლები ფურნეში ამზადებენ: ქადას, აპოხტს და მესხურ ხაჭაპურს, რომელიც ორ-ნახევარ საუკუნეს ითვლის.
„მონასტრის ნობათი“ არის სამი მონასტრის ერთობლივი ნაწარმი, რომელიც სოფელ უდეში მდებარეობს. მონასტრები აწარმოებენ სხვადასხვა სახის პროდუქტს: ღვინოს, ხორცპროდუქტებს, თაფლს, პურს, ლოკოკინებსა და ხელნაკეთ ნივთებს.
სამი მონასტრიდან ერთ-ერთში, უდეს დედათა მონასტერში, სტუმრებს შეუძლიათ დააგემოვნონ: ტრადიციული მესხური სამზარეულო, ღვინო, ლოკოკინებისგან მომზადებული კერძები და მრავალი სხვა, რასაც მონასტრის ბერები და მონაზვნები ამზადებენ.
უდეს მონასტერმა ღვინის წარმოება 2010 წელს დაიწყო. თანდათან მათ სხვა სახის პროდუქტების დამზადებაც დაიწყეს და დღეს ღორის, ძროხის, ქათმისა და იხვის აპოხტს ამზადებენ. მონაზვნებს ლოკოკინების საკუთარი ფერმა აქვთ და ლოკოკინებისგან მათ მიერ მომზადებული ორიგინალური კერძების დაგემოვნება შეგიძლიათ. აქ ასევე იყიდება ლამაზ ქილებში ჩაწყობილი ლოკოკინების მარინადი.
2020 წელს, დაუღალავი შრომითა და მონასტრის წინამძღვრის, არქიმანდრიტ გრიგოლის ინიციატივით, ადიგენის მუნიციპალიტეტში პირველი მესხური ვენახი გაშენდა. აქ არის ვაზის ცხრა ჯიში, როგორებიცაა: თამარის ვაზი, შავი ასპინძური, მესხური მწვანე, ხარისთვალა, კლერტმაგარი. მონაზვნები და ბერები ღვინოს საიდუმლო მეთოდებითა და ტექნოლოგიით ამზადებენ, რომლებიც თაობიდან თაობას გადაეცემოდა.
პროდუქციის გაყიდვასთან ერთად, 2017-2019 წლებში უდეს დედათა მონასტერმა სტუმრებისთვის სადეგუსტაციო ცენტრი გახსნა. ღვინის დეგუსტაციასთან ერთად ღვინისა და მონასტრის სხვა პროდუქტების შეძენაც შეგიძლიათ. სახლში დაბრუნებულებს პროდუქტების გასინჯვა ყოველ ჯერზე იმ შთაბეჭდილებებს გაგიცოცხლებთ, რომლებიც ამ მხარეში სტუმრობისას მიიღეთ.
სოფელ აწყურში მუმლაძეების ოჯახისთვის ღვინის დამზადება მრავალსაუკუნოვანი ტრადიციაა და ბიზნესს ახლა მამა-შვილი, გია და დავით მუმლაძეები უძღვებიან. მუმლაძეების წინა თაობები თიხის კარგი ოსტატები იყვნენ და მათი ქვევრები მთელ რეგიონში იყო ცნობილი.
დავით მუმლაძე ჰყვება, რომ ოჯახში დღემდე ინახება უძველესი ხელსაწყოები, რომელსაც ბაბუა ღვინის დამზადებისას იყენებდა. ისინი სტუმრებს უყვებიან, როგორ გადაეცემოდა მათ ოჯახში თაობიდან თაობას მეღვინეობის სიყვარული. ხუთი წლის წინ ოჯახმა გადაწყვიტა, ჰობი ბიზნესად ექცია და სახლის სარდაფი ღვინის მარნად გადააკეთა; ისინი ყოველწლიურად არემონტებდნენ სახლს. 2022 პირველი სართული დაასრულეს და მისი თავდაპირველი, ავთენტური სტილი აღადგინეს. მათ ცხრა ქვევრი ჩაყარეს და სადეგუსტაციო დარბაზი ააშენეს, სადაც სტუმრებს შეუძლიათ ღვინის დაგემოვნება. ამჟამად მარანში ღვინის შემდეგი სახეობები აქვთ: საფერავი, რქაწითელი, კახური მწვანე და მუსკატი.
მუმლაძის ღვინო ძალიან პოპულარულია რეგიონში და მის ფარგლებს გარეთაც. მათ მიაჩნიათ, რომ ოჯახური ტრადიციების შენარჩუნება მათი მოვალეობაა და სამომავლოდ ბიზნესის გაფართოებას და ღვინოსთან დაკავშირებული მესხური ტრადიციების შენარჩუნებას გეგმავენ.
ზაზა ზედგინიძე ასპინძაში ლუდსახარშს ფლობს. ის ქვევრის ლუდის მწარმოებელია. თავდაპირველად, ლუდის ხარშვა მისი ჰობი იყო და ლუდს ოჯახისა და მეგობრებისთვის სახლში ამზადებდა. მოგვიანებით მან თავისი ჰობი ბიზნესად აქცია და 2017 წელს ლუდის მცირე ბიზნესი წამოიწყო. ზაზა განმარტავს, როგორ იყენებენ საკუთარ ტექნოლოგიას. სითხე ქვევრში ორი კვირის განმავლობაში რჩება, მანამ, სანამ ე. წ. „მწვანე ლუდად“ არ გადაიქცევა, რომელსაც შემდეგ ავზებში ასხამენ.
ლუდის ხარისხის შესანარჩუნებლად კომპანია მხოლოდ მაღალხარისხიან ინგრედიენტებს იყენებს. ისინი რვა სხვადასხვა სახის ღია და მუქ ლუდს აწარმოებენ და თითოეულს თავისი უნიკალური გემო აქვს.
ლუდის გარდა, 2020 წელს კომპანიამ გამოუშვა ახალი პროდუქტი – ალაოს პური, ნულოვანი ნარჩენების პროდუქტი, რადგან იგი ხარშვის პროცესში დარჩენილი ალაოს გამოყენებით მზადდება.
2021 წელს ზედგინიძის ოჯახმა სასტუმრო „მელუდის სახლი“ გახსნა, სადაც სტუმრებს სთავაზობენ ადგილობრივ ქვევრის ლუდს, მესხურ ღუმელში გამომცხვარ ალაოს პურსა და ადგილობრივ კერძებს. მათ ასევე შეუძლიათ ეწვიონ უნიკალურ ლუდის სპას.
„გასული ათწლეულის დიდი ნაწილი მთებსა და ტყეებში გავატარე, სადაც დავდიოდი და ვაზის ძველ ჯიშებს ვეძებდი, რომელიც ტყეებში, ხეებთან ახლოს ბუნებრივად იზრდება. რამდენიმე ვაზს მივაკვლიე, რომლებიც 100 წელზე მეტი წლისაა, ერთი კი, ჩემი აზრით, 400 წელზე მეტს ითვლის“, – ამბობს გიორგი ნათენაძე.
გიორგიმ ქვეყნის სამხრეთით, თურქეთის საზღვართან ახლოს ყურძნის 40 უიშვიათესი ჯიში აღმოაჩინა. ამჟამად 24 მათგანი იდენტიფიცირებულია. საუკუნეების წინ ადგილობრივი ვაზის ღირებული ჯიშები დაიკარგა და 2009 წელს გიორგიმ მესხეთის რეგიონში მეღვინეობის ტრადიციები აღადგინა. მალევე მან პირველი მესხური ღვინო ჩამოასხა, რომელიც ქართული მეღვინეობის ტრადიციული მეთოდით არის დამზადებული.
დღეს ნათენაძის ღვინის მარანი 14 სახეობის წითელ და თეთრ ღვინოს აწარმოებს და უნიკალური ქართული ღვინის დაგემოვნება მსოფლიოს 11 ქვეყნის მცხოვრებლებს შეუძლიათ. გიორგის ღვინოები გემრიელია, მათში ალკოჰოლის შემცველობა დაბალია, ხოლო მჟავიანობა – კარგად დაბალანსებული. გიორგი ამ უძველესი ჯიშებისგან ყოველწლიურად სხვადასხვა სახეობის ღვინოს აწარმოებს. იგი ორგანულ მეთოდებს იყენებს, ყურძენს ხელით ამუშავებს და საირიგაციო სისტემას არ იყენებს. გიორგი ცდილობს ღვინის წარმოებასთან დაკავშირებული მივიწყებული ცოდნა და ტრადიციები აღადგინოს და ყოველივე ეს ახალგაზრდებამდე მიიტანოს, თანაც გათანამედროვებული და გაუმჯობესებული სახით. მისი ღვინის ეტიკეტები ახალი და არატრადიციული სახითაა წარმოდგენილი.
გარდა მეღვინეობისა, გიორგიმ ისტორიულ რაბათის უბანში გასტრონომიული ობიექტიც გახსნა, სადაც ავთენტურ მესხურ კერძებსა და ღვინოს წამყვანი ადგილი უჭირავს. გიორგი არის საქართველოს გასტრონომიული ასოციაციის წევრი და მსოფლიოს უდიდეს გასტრონომიულ გამოფენებსა და კონკურსებში იღებს მონაწილეობას.
ნიკო ხაჭაპურიძე ოჯახთან ერთად მართავს საკუთარ ღვინის მარანს ბორჯომის მუნიციპალიტეტის სოფელ ქვაბისხევში. ეს არის XIX საუკუნის ტრადიციული ქართული მარანი. მესხურ ბუხარს, ძველ ხის საწნახელსა და ქვევრს აქ საპატიო ადგილი უჭირავს. ღვინის მარანი საქართველოს ღვინის რუკაზე ჩანს და დიდი პოპულარობით სარგებლობს რეგიონში და მის ფარგლებს გარეთ.
მამა-შვილმა ღვინის დამზადება 2015 წელს დაიწყო და მას შემდეგ სტუმრებს მთელი მსოფლიოდან მასპინძლობს. აქ შეგიძლიათ დააგემოვნოთ ქართული და ევროპული ღვინოები, როგორებიცაა: ჩინური, გორული მწვანე, რქაწითელი, პინო, რომელიც ქართული ტრადიციების მიხედვით არის დამზადებული. გარდა ღვინისა, ოჯახი ჭაჭასაც აწარმოებს და მესხური სამზარეულოს მასტერკლასებსაც სთავაზობს, სადაც სტუმრებს მესხურ ფურნეში პურის გამოცხობა ან მწვადის შეწვა შეუძლიათ.
ხაჭაპურიძეების ოჯახის მარანში გამოფენილია იარაღის, ჭურჭლისა და ადგილობრივი ისტორიული ექსპონატების დიდი კოლექცია, ხალიჩები, სასოფლო-სამეურნეო და მეღვინეობის იარაღები და სხვადასხვა ხელნაკეთი ნივთი.
ოჯახი სტუმართმოყვარეობით გამოირჩევა. ვიზიტის დროს შეგიძლიათ ქართული ხალხური სიმღერები მოისმინოთ, ადგილობრივი ღვინოები დააგემოვნოთ, უგემრიელესი კერძები მიირთვათ და რეგიონში მეღვინეობის შესახებ მეტი გაიგოთ.
If you are traveling in Samtskhe-Javakheti there are a number of places where you can taste and also take part in making Tenili cheese.
Taste this savory Georgian-style cheese, which is used to fill traditional light and airy Georgian-style flatbread. The name of this cheese is – Tenili and it is made of cow milk. Tenili cheese is a National Cultural Heritage of Georgia and everyone in the Samtskhe-Javakheti region is proud of it. It can be found inside puff pastry which is sold on the open market.